काठमाडौँ ।  पुस्तौंदेखि कृषि पेसा गरिरहेका मोलुङ गाउँपालिका–४, ओखलढुंगाका किसान रामप्रसाद खतिवडाले भैंसीपालनबाट दिनको ८ लिटर दूध संकलन गर्छन् । ५ जनाको परिवार रहेका उनलाई यतिका दूध सधैं बढी हुन्छ । बढी भएको दूधबाट घिउ बनाउँछन् । नजिकै दूध संकलन केन्द्र नहुँदा उनलाई दूध बेच्ने सुविधा छैन ।

‘मोलुङ गाउँपालिकामा किसानले घरैपिच्छेजसो भैंसी पालेका छन् । सबैको समस्या उस्तै छ । बढी भएको दूध बिक्री गर्ने ठाउँ छैन, मोही बनाएर भैंसीलाई नै खुवाउँछौं,’ खतिवडाले भने, ‘पनिर र दही बनाउने ठाउँ भए पैसाको मुख देख्न पाइन्थ्यो । सरकारले संकलन केन्द्र खोलिदिए दूध बिक्री गर्न पनि सजिलो हुन्थ्यो ।’

डेरी सञ्चालनका लागि गाउँपालिकाले चासो नदिँदा किसानको दूध बिक्री हुन नसकेको उनको गुनासो छ । मोलुङ गाउँपालिकासँगै जोडिएको सुनकोसी गाउँपालिकाका किसानको अवस्था पनि फरक छैन । ‘दुई वटा भैंसीबाट दैनिक १२ लिटर दूध उत्पादन हुन्छ । तर बिक्री गर्ने ठाउँ छैन,’ सुनकोशी गाउँपालिका–१० का किसान नीलराज पराजुलीले भने, ‘दूध बिक्री गर्न पाए किसानको आयआर्जन बढ्थ्यो । दूध, दही बिक्री हुँदैन, किसान सधैं मारमा छन् ।’ वडा सदस्यसमेत रहेका पराजुलीका अनुसार १० नम्बर वडामा १६ सय घरधुरी छन् । यसमध्ये १५ सय घरधुरीमा गाईभैंसी पालिएको छ ।

‘एउटै घरबाट दिनको ५ देखि २० लिटर दूध उत्पादन हुन्छ,’ उनले भने, ‘कतिपय किसानले सदरमुकाममा समेत पठाउँछन् । त्यहाँ पनि राम्रो बिक्री हुँदैन ।’ दूध बिक्री नहुँदा किसानले घिउ बनाउने गरेका हुन् । तर घिउ बिक्री हुन पनि कठिन रहेको पराजुलीको भनाइ छ । गाउँमा चिस्यान केन्द्र र बजारसम्म दूध पठाउन गाडीको सुविधा भए किसानको जीवनस्तर उकास्न सजिलो हुने उनले बताए ।

डडेलधुराको गन्यापधुरा गाउँपालिका–१ का किसान खेमराज अवस्थीले पनि दूध बेच्न समस्या भएको गुनासो गरे । ‘मैले पालेका भैंसीले दिनमा १० लिटर दूध दिन्छन् । तर बेच्न ठाउँ छैन । दूध बेच्नलाई सहकारी छैन, डेरी छैन,’ उनले भने । दुर्गममा पर्याप्त दूध भए पनि सहरमा भने अभाव भएको डेरी उद्योगी बताउँछन् । अभाव भएको बहानामा उनीहरूले भारतबाट दिनको १ लाख ५० हजार लिटर दूध आयात गर्नुपर्ने माग गर्दै आएका छन् । त्यसका लागि उनीहरूले दूग्ध विकास बोर्डमार्फ ‘लबिइङ’ गरिरहेका छन् । उद्योगीहरूकै आग्रहमा बोर्डले कृषि तथा पशुपन्छी विकास मन्त्रालयमा आयात खुलाउन राय दिइसकेको छ । केन्द्रीय दुग्ध सहकारी संघले आयात गर्न नहुने अडान राखे पनि बोर्डले आयातको राय दिएको हो ।

दूध आयात गर्दा किसानलाई मर्का पर्ने र मिल्क होलिडेको अवस्था आउने भन्दै संघले ज्ञापनपत्रसमेत बुझाएको छ । दुग्ध विकास बोर्डमा बुधबार भएको छलफलमा पनि आवश्यताका आधारमा आयात गर्ने र आपूर्ति सहज बने आयात बन्द गर्ने समझदारी भएको डेरी उद्योग संघका अध्यक्ष राजकुमार दाहालले जनाए । ‘दूध अपुगको अवस्थाबारे किसानसँग आबद्ध संस्थालाई पनि थाहा छ ।

अभावकै कारण सीमा क्षेत्रमा अवैध रूपमा समेत भित्रिएको छ,’ उनले भने, ‘बुधबारको छलफलमा वैधानिक रूपमा ल्याउन पनि छलफल भयो । किसानलाई ग्यारेन्टी गरेर आवश्यकताका आधारमा मात्रै आयात गर्ने कुरा हो । दुई/तीन दिनमा मन्त्रालयमा छलफल गरेर टुंगो लगाउँछौं ।’

दुग्ध विकास संस्थान (डीडीसी) का महाप्रबन्धक सञ्जीव झाले पनि बजारमा दूध अभाव भएको दाबी गरे । बजार मागअनुसार दिनको करिब ४० हजार लिटर दूध अभाव भएको उनले जनाए । अभावकै कारण दोधारा चाँदनी, डोटी, पाँचथर र रुकुम पश्चिमबाट दूध ल्याएर आपूर्ति गरिरहेको उनको भनाइ छ । डीडीसीले दिनको ८० देखि ८५ हजार लिटर दूध संकलन गर्दे आएको छ । कान्तिपुरबाट

मिती : ७ जेष्ठ २०८०, आईतवार ०९:०३ बजे प्रकाशित