काठमाडौँ। राजधानीको पुतलीसडकमा रहेको सिन्सियर सेभिङ्ग एण्ड क्रेडिट को–अपरेटिभमा यतिखेर भीड लाग्ने गरेको छ । सिन्सियरले गरेको लगानी डुब्ने अवस्थामा पुगेपछि बचतकर्ता र सेयरधनीहरुमा उछाल आएको हो ।अहिले सस्थामा  सर्वसाधारण र व्यापारीले बचत गर्न छोडिसकेका छन् । सिन्सियरले कहाँ कर्जा लगानी गरेको छ ? त्यो लगानी कस्तो अवस्थामा छ ? भन्ने बचतकर्ताले थाहा पाइसकेपछि सिन्सियरमा पैसा निकाल्ने जानेको लर्को लागेको हो ।

२१ वर्षे थोत्रा ट्याक्सीमा करोडौं लगानी

२१ वर्षे थोत्रा ट्याक्सीमा सिन्सियरको करोडौं लगानी छ । सरकारले २० वर्ष कटेका कालो प्लेटको सवारी साधन विस्थापन गर्ने निर्णय गरिसकेको छ । तर ति र त्यस्ता गाडी अब बाटामा गुड्न पाँउदैनन् । त्यसको रोड परमिट र दर्ता खारेज गर्ने भनेर राजपत्रमा प्रकाशित भइसकेको छ । सिन्सियरले लगानी गरेको थोत्रा ट्याक्सीबाट १४ देखि १६ लाख असुल्नु छ । बाटामा गुड्न नपाउने भएपछि त्यो ट्याक्सी के काम ? कबाडीमा बेच्दा २० हजार पनि आँउदैन।

सिन्सियरले २० लाखको जग्गालाई घुस खाएर त्यति नै कर्जा लगानी गरेको पाईएको छ । अहिले किस्ता नतिर्दा बढेर त्यो ४० लाख पुगिसकेको छ । जग्गाको किनबेच त ठप्प छ । सेयरमा पनि उही नै छ । सेयरमा पनि घुस खाएर धमाधम लगानी गरेको पाईएको छ । बढी ब्याज दिने ललिपप देखाउँदै सिन्सियरले बचतकर्ता तान्यो । घुस खाँदै कर्जा दिएर जिल्लाजिल्लाको घरजग्गा रोक्का राख्यो । सिन्सियरले आफ्नो गैरकानुनी कार्य ढाकछोप त गर्यो । तर, जब सिन्सियरको लगानी जोखिममा पर्यो,त्यसपछि यो पनि छर्लङ्ग बाहिर आएको छ ।

नियम बिपरित कार्यक्षेत्र भन्दा बाहिर लगानी

सहकारीले पैसा उठाउने र कर्जा लगानी गर्ने निश्चित कार्यक्षेत्र हुन्छ । सहकारीले सरकारले दिएको कार्य क्षेत्रभन्दा बाहिर गएर पैसा उठाउन पनि पाँउदैन् । लगानी गर्न पनि पाँइदैन् । तर, सिन्सियरले सरकारको यो नियम मानेको छ त ? यस बिषयमा सहकारी विभागले छानबिन गर्नुपर्ने होईन ? सिन्सियरले कानुनको धज्जी उडाउदै शाखा नखोलेरै देशैभरिबाट बचत उठाउँदै आएको छ । धितो पनि देशभरको रोक्का राख्दै आएको छ । यो त सरासर गैरकानुनी कार्य हो ? नागरिकताको आधारमा मात्रै यस सस्थाले ७७ जिल्लाका स्थानीयबाट पैसा उठाउँदै आएको छ ।

सहकारीले गरेको लगानी जोखिममा परेर बचतकर्ताको भीड लाग्न थालेपछि सिन्सियरले विभिन्न सञ्चारमाध्यममा प्रेस विज्ञप्ति जारी गर्दै भनेको छ,‘हामी डुबेका छैनौं । सेयर सदस्य र बचतकर्ताहरुले निर्धक्क भएर कारोबार गरौं ।’ यो भन्नुको कारण धेरै कोट्याइरहन आवश्यक पनि पर्दैन् । यसअघि गौतमश्री, शिवशिखर, कान्तिपुर, सिभिल, लाँलीगुरास, देउरालीलगायत सहकारीहरुले पनि हामी डुबेका छैनौं भनेर प्रेस विज्ञप्ति निकालेका थिए ।

किन पर्दैछन् सहकारी समस्यामा ?

पछिल्लो समयमा अधिकास सहकारी संकटग्रस्त बनेका छन् भने कति सहकारी त डुबिसकेका छन् । कु नैसहकारीका सञ्चालक जेलमा छन् त कुनै फरार छन् । सरकारले शुरुमै निगरानी नगर्दा र सहकारी बिभाग समेत मुखदर्शक बन्दा अहिले बचतकर्ताहरु मारमा परेका छन। सिन्सियरले पनि बचतकर्ता र सेयर सदस्यलाई अलमलाउने काम गरिरहेको छ । सिन्सियरका सञ्चालक समितिका पदाधिकारीहरुले सस्थाको रकम हिनामिना गरेका कारण पनि सहकारी  समस्यामा परेको हो।

केहि समय अघि गौतमश्रीका सञ्चालकले आफ्नो सम्पत्ति बेचेर भएपनि पैसा फिर्ता गर्ने आश्वासन दिएका थिए । अहिलेसम्म कति बचतकर्ताले रकम फिर्ता पाए त ? शिवशिखरले पनि त्यही नै भनेको छ । तर, कार्यालय नै बन्द गरेर कुलेलम ठोकेका सञ्चालकलाई कहाँ गएर खोज्ने ? तसर्थ सहकारीका सञ्चालक र कर्मचारीहरुलाई सरकारले निगरानीमा राख्न ढिलाइ भइसकेको बिज्ञहरु बताउछन् । अहिले कतिपय सहकारीका सञ्चालकहरुले आफ्नो नाममा भएको सम्पत्ति धमाधम आफन्तको नाममा पास गरेको छ्याप्छ्याप्ती बाहिर आएको छ ।

बचतकर्ताले रगतपसिना गरेर राखेको बचतमा मोजमस्ती गरेका सहकारीका सञ्चालकहरुले आफू बच्नका लागि यो कार्य गरिरहेको पाइन्छ । भोलि प्रहरीले पक्राउ गरेपनि सम्पत्ति फिर्ता गर्न नपरोस् भनेर यस्तो उपाय अप्नाएका हुन्छन ।

सिन्सियरका अध्यक्ष राजेन्द्रभक्त श्रेष्ठ, कार्यकारी सञ्चालक राजेश खड्का र कर्जा अधिकृत मीरा कर्माचार्य लगाएतले सम्पति सुद्दीकरणको घेराबन्दीमा पर्ने देखिए सम्पत्ति लुकाउनतिर लागेको समेत पाईएको छ । बढी सेवाशुल्क, घुस, मँहगो ब्याज लिएर ऋणीलाई उठिवास लगाएको अधिकासको गुनासो छ।

२०४८ सालमा सहकारी ऐन बनाइयो । सरकारले सर्वसाधारणलाई परेको बेलामा राहत होस् भन्ने उद्धेश्यले सहकारी खोल्न दिने निर्णय गर्यो । अहिले एउटै घरमा पाँच वटासम्म सहकारी छन् । सहकारीहरु च्याउ उम्रेझैं उम्रिए तर नियमन भएन् । बजार प्रतिनिधिहरुले नै सहकारी दर्ता गरेर सञ्चालनमा ल्याएको पाइन्छ । बजार प्रतिनिधिलाई त कसरी ठग्ने ? यो राम्ररी थाहा हुन्छ नि त । सरकारले सहकारी खोल्न इजाजत दिएदेखि नै यो क्षेत्रमा बेतिथि ब्याप्त छ ।

नातेदार मिलेर सहकारी दर्ता गर्ने अनि आफूलाई पुग्नेबित्तिकै बचतकर्ताको रकम कुम्ल्याएर कुलेलम ठोक्ने । विगतदेखि वर्तमानसम्म आँउदा यो प्रमाणित भइसकेको कुरा हो । विगतमा अलिअलि सहकारी भागेको सुनिन्थ्यो, अहिले त यो क्रम ह्वात्तै बढेको छ । जसले सहकारी दर्ता गर्न इजाजत दियो, उसले नियमन गर्न जानेन् । एउटा नागरिकताको आधारमा भकाभक सहकारी दर्ता गरियो । जसको नतिजा अहिले बचतकर्ताहरुले भोगिरहेका छन् ।

मुकदर्शक सहकारी बिभाग

सहकारीहरु गुण्डाको भकारी बन्न पुगेको छ । तर, कहाँ छ सरकार ? बजारमा बुझ्ने हो भने दुई थरीले सहकारी खोलेका छन् । एकातर्फ बैंकबाट अवकाश प्राप्त व्यक्तिहरुले सहकारी सञ्चालन गरेको पाइन्छ । अर्कोतर्फ बजार प्रतिनिधि भइहाले । यिनीहरुलाई कसरी बचतकर्ता र ऋणीलाई चुस्ने भन्ने राम्ररी थाहा छ । बचतकर्ताको पैसा हिनामिना गरेर, ऋणीलाई चुसेर, घुस खाएर, मँहगो ब्याज लिएर, उनीहरुको जायजेथो खाइदिएर सहकारीका सञ्चालकहरु अरबपति बनेका छन् ।

सहकारी एक नम्बरको दलाली बन्यो । यता सहकारीका सञ्चालक, कर्मचारी मोटाउने उता बचतकर्ता र ऋणीहरु सोत्तर बन्ने । सहकारी ठग संस्था हो भन्ने कुरा सरकारले बुझेको छैन् । बचतकर्ताको विस्तारै आँखा खुलेको छ । सहकारीमा बचत गर्नेहरु चालमचुर्लम्म डुबे, उनीहरु सुकुम्बासी बने । सहकारीबाट ऋण लिनेहरु पनि विस्थापित भएका छन् । अर्बपतिहरु रोडपति बनेका छन् । सहकारीले सडकछापको संख्या ह्वात्तै बढायो । गरिबीको दर नेपालमा थप बढ्यो ।

देशभर जति सहकारी छन्, तिनको उद्धेश्य ,‘बचतकर्ता र ऋणीलाई डुबाउने, आफू जुका मोटाएझैं मोटाउने ।’भन्दा अत्युक्ति नहोला। जनताको नजरमा भन्ने हो भने सहकारीहरु ठग हुन् । यिनीहरु संस्था होइनन्, लुटेरा हुन् । यद्यपि, राज्य हात बाँधेर बसेको छ । सहकारीबाट पीडित बनेकाहरु लाखौं छन् । पाइलैपिच्छे सहकारी पीडित भेटिन्छन् । यसमा सिन्सियर पनि थपिने भो ।अहिले सिन्सियरका बचतकर्ताहरु जोखिममा परेका छन् । हिजो अरुलाई च्याप्ने सिन्सियरआज आफैं च्यापिने अवस्थामा पुगेको छ ।

सहकारीका कारण लाखौं विस्थापित भएका छन् । अरुलाई बिल्लीबाठ बनाएर तीन हर्ताकर्ताले नै बचतकर्ताको पैसामा रजाँइ गरेका छन् । आफ्नो कर्तुत अझैपनि ढाँक्न सक्छु र सरकारबाट बच्न सक्छु कि भनेर सिन्सियरका तीन हर्ताकर्ता राजनीतिक दलको घरमा धाइरहेका छन् । सिन्सियरका हर्ताकर्ता हामी व्यक्तिगत सम्पत्ति बेचेर भएपनि बचतकर्ताको रकम फिर्ता गछौं भन्छन् । यस्तो मनपरीतन्त्र र नौटंकी कतिञ्जेल चल्दो रहेछ ? हेर्न बाकी छ ।

दैनिक सयौं सहकारी भागिरहेका छन्, बन्द भइरहेका छन्, यस बिषयमा राज्यको ध्यान बेलैमा जान जरूरी देखिन्छ। बचतकर्ताले पनि बेलैमा होस् पुर्याउन जरुरी छ । रोग लागिसकेपछि उपचार खोज्नुभन्दा रोगनै लाग्न नदिनु बुद्दिमानी हुनेछ। [ यो लेखकको निजी बिचार हो ]

के भन्छ सिन्सियर ?

सहकारी समस्याग्रस्त बनेको समाचार विभिन्न संचारमाध्यममा आएपछि सिन्सियरले बचतकर्ताको लगानी सुरक्षित रहेको बताएको छ । सहकारीले संचारमाध्यममा आएका  र  माथी उल्लेख भएको बिषयलाई अस्विकार गरेको छ । सस्थाका कार्यकारी अधिकृत (सिईओ) राजेश खड्काले सहकारीको नियम सहकारीले  बचतकर्ताको रकम बचत कर्तालाईनै लगानी हुनुपर्नेमा अन्य क्षेत्रमा भएको लगानीलाई स्विकार्दै अब सबै ऋण सकार गरिसकेको दावी गरेका छन् ।

मिती : १२ फाल्गुन २०७९, शुक्रबार १९:४१ बजे प्रकाशित